Station Kortrijk gered van de sloop, wat nu?

Het station van Kortrijk heeft er, op zijn zachtst gezegd, een aantal woelige jaren opzitten. Het zou eerst gesloopt worden en vervangen door een nieuwbouw, maar sinds september is het duidelijk dat die sloop definitief van de baan is en dat ontwerpen voor nieuwbouw de prullenmand in kunnen. De vraag is nu: wat moet er dan wél gebeuren met het gebouw?

Een interessant voorstel vonden we bij een architectenbureau op letterlijk slechts 2-3 minuten stappen van het station: Vandenborre Architecten, dat gevestigd is aan het Conservatoriumplein. Zaakvoerder Steven Vandenborre komt quasi dagelijks in contact met het gebouw en was van meet af aan allerminst een fan van nieuwbouw. Hij wil integendeel het bestaande volume een nieuwe dimensie geven met respect voor de bestaande architectuur en detaillering.

Wederopbouwarchitectuur

Voor we hem vragen om zijn ontwerp nader toe te lichten, moeten we de bestaande toestand schetsen. Het gebouw waarvan sprake is, is een typisch voorbeeld van de wederopbouwarchitectuur na Wereldoorlog 2. Het werd ontworpen door plaatselijk architect Pierre Albert Pauwels en dateert van 1956. Op zijn beurt verving dat station een gebouw in neoklassieke stijl dat officieel in gebruik werd genomen in 1876, en een al in 1840 gebouwd voorlopig station verving. De nieuwbouw in 1956 kwam er uit pure noodzaak, nadat het oorspronkelijke gebouw in 1944 grotendeels was vernield door bombardementen van de geallieerden.

Waarom er zoveel tegenstand kwam tegen de sloop - zoals onder meer bij de Vlaamse Vereniging voor Industriële Archeologie (VVIA) dat samen met anderen een zaak aanspande bij de Raad voor Vergunningsbetwistingen (RVV) - valt makkelijk te begrijpen. De creatie van Pauwels mocht dan wel een klassieke monumentaliteit uitstralen, toch ging het om veel meer dan dat. Klassieke architectuurprincipes zoals symmetrie en monumentaliteit kregen hier een eigentijdse, speelsere vormentaal, wat maakt dat er vandaag onmiskenbaar een grote erfgoedwaarde is. Zeker ook als je rekening houdt met de verbindende functie van het station met zowel de onmiddellijke omgeving als de stad. Het mag geen toeval heten dat het stationsgebouw van Kortrijk in 2023 door erfgoedorganisatie Europa Nostra nog erkend werd als een van de zeven meest bedreigde erfgoedsites in Europa. Kort samengevat: in maart van dit jaar reageerde de RVV positief op de zaak en begin september maakten de drie spelers in de aanvraagprocedure voor de sloop van het monument (NMBS/Infrabel, De Lijn en Stad Kortrijk) officieel bekend dat ze de voorliggende sloopplannen definitief opborgen. Waarbij bij deze beslissing ongetwijfeld zal meegespeeld hebben dat het benodigde budget voor een nieuwbouw behoorlijk hoog zou liggen…

“Daarnaast zal men zeker rekening gehouden hebben met het feit dat er in de plannen om het gebouw te vervangen nauwelijks communicatie zou blijven met de omgeving. Dat had het ongetwijfeld doen aanvoelen als een vreemde, grootse ingreep”, stelt Steven Vandenborre. “In dit geval kun je bij het eigentijdser maken nauwelijks anders dan vertrekken bij de klassieke gevelopbouw. Dit is een statig gebouw met een hoge entrée, geflankeerd door twee aanliggende lagere vleugels, en dat moet je gewoon in ere houden.”

Openmaken naar stedelijke context

Vandenborre stelt vervolgens hoe diens kantoor verder wil onderzoeken hoe het bestaande volume een nieuwe dimensie kan worden gegeven met respect voor de bestaande architectuur en detaillering. Hij wil de bestaande ruimte op een discrete manier openmaken naar een stedelijke context en zo een nieuwe dynamiek laten ontstaan.

“Denk aan activiteiten zoals een café, een supermarkt, flexibele kantoorruimtes, vergaderruimtes, een bibliotheek,… Al die zaken zorgen ervoor dat de site opnieuw een boeiende ontmoetingsplek wordt op een zeer centrale en makkelijk bereikbare ligging.”

Kroon op het station

“Wat wij voorstellen, is om in ons ontwerp een kroon of een lantaarn te plaatsen op het bestaande volume. Dit moet de onderliggende architectuur vertalen naar een sterk stedelijk beeld. Zo krijgt het project een nieuwe boost en bezorgen we het gebouw, dat nu wat verdiept op zijn plek staat, vanaf de belangrijkste zichtassen een nieuwe uitstraling.”

Opvallend in het voorstel is het vertalen van het niveauverschil met de straat naar een groot podium. Dit zorgt ervoor dat de buitenruimte rond het gebouw als een stedelijk plein en park fungeert.

Eerbetoon aan Adriaan Linters

“Noem ons ontwerp gerust maar een eerbetoon aan de eind mei overleden stadsgenoot Adriaan Linters, een van de grondleggers van de industriële archeologie in België en voormalig voorzitter van de Vlaamse Vereniging voor Industriële Archeologie. Centraal staat respect voor het verleden, wat aansluit bij wat Linters voor ogen had: een voorvechter zijn van het behoud en verstandig omgaan met bestaande waardevolle gebouwen die het geheugen van een stad bepalen.”