A CONSCIOUS TOMORROW: Een toevluchtsoord voor het leven: water, vogels en zoogdieren

In een bos ten noordoosten van de stad Luxemburg is iets opmerkelijks te zien. Bij dit project in het Groothertogdom Luxemburg merk je hoe een waterreservoir tegelijkertijd een ‘boom’ kan worden voor vogels en zoogdieren. Het geheel draagt de handtekening van het in Madrid gevestigde, Spaanse bureau Temperaturas Extremas Arquitectos, in een samenwerking met Adelino Magalhães Asociados.

De aanwezigheid ervan in het eiken- en esdoornbos is opmerkelijk. Tegelijkertijd past het harmonieus in de natuurlijke omgeving. Dit is het nieuwe vogel- en zoogdierenopvangcentrum en waterreservoir in Luxemburg, gepromoot door de gemeenteraad en ontworpen door Temperaturas Extremas (Andrés Cánovas, Nicolás Maruri en Atxu Amann) en Adelino Magalhães.

Tijdens hun trek vinden slechtvalken en gierzwaluwen een nieuw onderkomen in een bos in het Natura 2000-netwerk in Midden-Europa. Aanvankelijk was het gebouw bedoeld als waterinfrastructuur: een 1000 m³ groot, 50 meter hoog reservoir dat zou worden geplaatst in een beschermde bosopening, naast de naburige wijk Kirchberg in Luxemburg. Tijdens de ontwikkeling van het project introduceerden de ontwerpers echter de mogelijkheid om de toren om te bouwen tot een schuilplaats voor vogels en zoogdieren, wat vervolgens in het definitieve ontwerp werd opgenomen. “Dit is de eerste watertoren waarin een systeem is geïntegreerd dat is bestudeerd vanuit het perspectief van architectuur, ornithologie en plantkunde. Het moet een echte oplossing bieden voor de schuilplaatsen en nesten van verschillende soorten en deze met elkaar compatibel maken”, legt een woordvoerder van Temperaturas Extremas Arquitectos uit.

Het ontwerp is gebaseerd op de verticaliteit van de torens, waaraan een cirkelvormige plattegrond is toegevoegd. Hierdoor gaat het gebouw op in het bos. De auteurs van het project zijn namelijk uitgegaan van een premisse: de infrastructuur ‘tot een andere boom in het bos’ maken. Om de visuele impact te verminderen, is het ontwerp opgedeeld in twee verschillende volumes. De ene cilinder is gemaakt van ruw prefabbeton en past qua textuur bij het bos. Deze eerste cilinder herbergt nesten voor vogels, zoals zwaluwen en slechtvalken, met een geschikte oriëntatie en hoogte.

Het tweede volume is bekleed met onbehandelde lariks houten latten en kurk. Het bestaat uit verschoven fragmenten en vormt een doorlatende huid die door vegetatie kan worden gekoloniseerd en onderdak biedt aan vleermuizen. “Dit project is een kans om te begrijpen dat het mogelijk is om architectuur te bouwen die uiterst respectvol is voor het milieu. We bevinden ons in een tijd waarin architectuur ons wordt voorgesteld als ‘bovenmenselijk’,” aldus Temperaturas Extremas Arquitectos.

De houten latten en kurk bevorderen de thermische efficiëntie. Duurzaamheid en het gebruik van hulpbronnen spelen de hoofdrol in het project. Voor de opvang en het beheer van water absorbeert de vegetatie de regen en filtert deze naar de nabijgelegen lagune, waardoor de impact van oppervlakteafvoer wordt verminderd en het waterbeheer wordt geoptimaliseerd. Ook de buitenbestrating en de toegangsruimte zijn gemaakt van verdichte aarde om de absorptie en filtratie van water in de natuurlijke bodem te vergemakkelijken.

“Deze aanpak maakt de infrastructuur tot een actieve speler in het ecosysteem”, benadrukken de architecten, “ze gaat niet alleen de aantasting van het milieu tegen, maar verrijkt ze ook.” Met het project ‘Vogel- en Zoogdierenopvang en Waterreservoir’ willen ze het concept van infrastructuur herdefiniëren door aan te tonen dat een technisch gebouw een instrument voor ecologische regeneratie kan worden. Het pakt niet alleen de efficiëntie van het waterbeheer aan, maar zet ook een nieuwe norm voor duurzame infrastructuur, waar architectuur en natuur in evenwicht naast elkaar bestaan. “Kortom”, concluderen ze, “er wordt een strikt contextueel project gebouwd dat hand in hand gaat met de natuur. Het laat een reproduceerbare erfenis na voor toekomstige ingrepen in beschermde omgevingen en laat zien dat architectuur een brug kan slaan tussen technologie en biodiversiteit.”

Hoewel watertorens een soort infrastructuur zijn die al sinds de oudheid bestaat, werd het moderne gebruik van watertorens voor openbare waterleidingsystemen onder druk ontwikkeld in de 19de eeuw. In die tijd, en rond de eeuwwisseling, viel hun architectuur op door de ornamentele stijl die verband hield met de grote bloei van de toegepaste keramische kunsten. Later pronkten watertorens met hun eigen techniek. Tot nu toe, nu de entente tussen water, als bron van leven, en infrastructuur die milieubehoud en de biodiversiteit van dieren en planten bevordert, op de voorgrond is getreden.

Door het project uit te roepen tot winnaar van de CSCAE 2025 Architecture Awards, in de categorie New Bauhaus Award, benadrukt de jury de waarde van het Vogel- en Zoogdierenopvang en Waterreservoir in Luxemburg. Ze ziet het als een concept dat 'vertrekt vanuit het unieke karakter van het architecturale element, dat zorgt voor een adequate co-existentie, respect en integratie met de natuurlijke omgeving’. Met een opvallend ontwerp dat opgaat in het bos en de biodiversiteit bevordert, laat het zien dat architectuur tegelijkertijd een steun, een sculptuur en een toevluchtsoord voor het leven kan zijn. Deze prijzen, georganiseerd door de CSCAE, de ‘Consejo Superior de los Colegios de Arquitectos de España’ (Hogere Raad van Architectenverenigingen van Spanje), richten zich op de rol van architectuur bij het aangaan van de grote uitdagingen van onze tijd. Ze benadrukken ook het engagement van de auteurs voor het algemeen belang en duurzaamheid vanuit een drievoudige sociale, economische en ecologische dimensie. Hierin worden innovatie, inclusie en kwaliteit in ontwerp gecombineerd als pijlers van het Nieuwe Europese Bauhaus.